Dlaczego państwowa aplikacja do zgłaszania suszy nie spełnia oczekiwań rolników

Państwowa aplikacja suszowa miała usprawnić szacowanie strat w uprawach i przyspieszyć wypłaty odszkodowań, jednak w praktyce budzi coraz większą frustrację rolników. Wiele osób wskazuje na jej ograniczoną skuteczność, błędy w szacowaniu szkód oraz niedostosowanie do realiów gospodarstw rolnych.

Rządowa aplikacja suszowa została zaprezentowana jako nowoczesne narzędzie cyfrowe, które miało rozwiązać wieloletni problem z opóźnieniami i niejasnościami przy szacowaniu strat spowodowanych suszą. Zamiast tradycyjnych komisji suszowych i papierowych wniosków, rolnicy mieli zyskać prosty system online, który na podstawie danych meteorologicznych oraz informacji o uprawach automatycznie wyliczy poziom szkód. W teorii brzmi to jak duży krok w stronę cyfryzacji rolnictwa oraz uproszczenia formalności. W praktyce jednak, zdaniem wielu użytkowników, państwowa aplikacja do suszy okazuje się narzędziem mało skutecznym, często sprzecznym z rzeczywistą sytuacją w polu.

Jak miała działać rządowa aplikacja suszowa

Zgodnie z założeniami, aplikacja suszowa miała zastąpić lokalne komisje, które przez lata jeździły po gospodarstwach i w terenie oceniały skalę zniszczeń w uprawach. System informatyczny opiera się przede wszystkim na:

• danych meteorologicznych i klimatycznych z sieci stacji pomiarowych,
• modelach matematycznych określających poziom suszy rolniczej,
• deklaracjach rolnika dotyczących lokalizacji pól oraz rodzaju upraw,
• algorytmach wyliczających procent strat w plonie.

Rolnik loguje się do systemu, wybiera działki ewidencyjne, przypisuje uprawy i po pewnym czasie otrzymuje automatyczne wyliczenie strat spowodowanych suszą. Taki protokół ma stanowić podstawę do ubiegania się o odszkodowanie lub pomoc suszową. Pomysłowość rozwiązania polega więc na przeniesieniu całej odpowiedzialności z komisji terenowych na algorytm analizujący wskaźniki klimatyczne.

W założeniach miało to przynieść korzyści zarówno administracji publicznej, jak i samym rolnikom: mniej biurokracji, szybsze decyzje, jednolite kryteria. Jednak różnica między teorią a praktyką okazała się bardzo wyraźna. Coraz częściej pojawiają się głosy, że rządowa aplikacja suszowa jest nieskuteczna, a w wielu przypadkach wręcz krzywdząca dla gospodarstw, które realnie doświadczyły dotkliwej suszy.

Najczęstsze problemy zgłaszane przez rolników

Rolnicy, doradcy rolni oraz organizacje branżowe od początku wskazywali na liczne mankamenty systemu. W praktyce można wyróżnić kilka powtarzających się problemów, które sprawiają, że państwowa aplikacja suszowa nie spełnia swojej roli jako wiarygodne narzędzie szacowania szkód.

1. Rozbieżność między danymi z aplikacji a sytuacją w polu

Jedną z najczęstszych uwag jest ogromna różnica między faktycznym stanem plantacji a wyliczeniami aplikacji. W wielu gospodarstwach:

• aplikacja pokazuje brak suszy lub niskie straty (np. 5–10 proc.),
• podczas gdy w rzeczywistości plon spada o 30–60 proc.,
• a część upraw jest całkowicie zniszczona.

Powodem jest to, że system opiera się na uśrednionych danych z odległych stacji meteorologicznych i modelach statystycznych. Nie uwzględnia lokalnych zjawisk, takich jak burze z ulewnym deszczem omijające konkretne miejscowości, czy zróżnicowanie gleb w obrębie jednej gminy. W efekcie w jednej wsi jedna część pól jest formalnie „bez suszy”, a kilka kilometrów dalej rolnik ma prawo do odszkodowania, mimo że warunki faktycznie były równie trudne.

2. Niedokładne przypisanie upraw i działek

Sporym wyzwaniem jest także techniczna obsługa systemu oraz poprawne przypisanie upraw do działek ewidencyjnych. Rolnicy wskazują m.in. na:

• problemy z wyszukiwaniem i oznaczaniem działek,
• niejasności przy podziale pól, które w praktyce są uprawiane inaczej niż wynika to z ewidencji,
• trudności z wprowadzaniem zmian w przypadku przesiewów czy mieszanek upraw.

Jeśli na poziomie danych wprowadzonych do systemu pojawi się błąd, algorytm generuje nieprawidłowy protokół suszowy. Często rolnik dowiaduje się o tym dopiero wtedy, gdy otrzyma decyzję o braku pomocy lub znacznie niższym odszkodowaniu niż się spodziewał.

3. Brak możliwości realnego odwołania się od wyliczeń

Kolejnym problemem jest ograniczona ścieżka odwoławcza. Tradycyjne komisje mogły wrócić do gospodarstwa, dokonać ponownych oględzin i uwzględnić nowe okoliczności. W przypadku aplikacji suszowej rolnik ma praktycznie związane ręce:

• decydują wyłącznie dane z systemu i model suszy rolniczej,
• zdjęcia z pola czy opinie doradców nie mają formalnej mocy,
• odwołanie często kończy się potwierdzeniem wcześniejszych algorytmicznych wyliczeń.

W praktyce oznacza to, że nawet bardzo dobrze udokumentowane straty nie zawsze mogą zostać skutecznie dochodzone, jeśli aplikacja „nie widzi” suszy na danym terenie.

4. Zbyt skomplikowany interfejs i problemy techniczne

Choć aplikacja suszowa miała być prosta i intuicyjna, rzeczywiste doświadczenia użytkowników są często odmienne. Wiele osób zgłasza:

• problemy z logowaniem i autoryzacją,
• zawieszanie się systemu w kluczowych terminach naboru,
• nieczytelne komunikaty o błędach,
• brak jasnych instrukcji krok po kroku.

Dla części rolników, szczególnie starszych, obsługa złożonego narzędzia informatycznego bez stałej pomocy doradcy lub rodziny jest zwyczajnie zbyt trudna. To rodzi poczucie wykluczenia cyfrowego wśród tych, którzy najbardziej potrzebują wsparcia w obliczu suszy.

Dlaczego algorytm nie zastąpi komisji suszowych

Kluczowym zarzutem wobec państwowej aplikacji suszowej jest zbyt duże zaufanie do algorytmów i zbyt małe do wiedzy praktycznej oraz lokalnej. Susza rolnicza jest zjawiskiem niezwykle złożonym: zależy od typu gleby, głębokości systemu korzeniowego roślin, przebiegu pogody w kluczowych fazach rozwoju upraw, a także od technologii uprawy stosowanej w konkretnym gospodarstwie. Jednolity model matematyczny ma poważne ograniczenia w oddaniu tej różnorodności.

Komisje suszowe, mimo swoich wad, miały jedną zasadniczą przewagę: widziały realny stan plantacji. Mogły wejść w łan zboża, przekroić buraka, sprawdzić zawartość kolb kukurydzy czy ocenić kondycję użytków zielonych. Ekspert na miejscu jest w stanie w kilka minut wychwycić czynniki, których algorytm nie uwzględnia, na przykład:

• silne wiatry z przesuszaniem roślin,
• lokalne podtopienia po gwałtownej burzy,
• uszkodzenia mechaniczne lub choroby, które potęgują skutki braku wody,
• zmiany w agrotechnice, takie jak głębsza orka czy nawadnianie fragmentu pola.

Aplikacja oparta na mapach i wskaźnikach opadów nie jest w stanie uchwycić tych niuansów. Jeszcze większy problem pojawia się w przypadku gleb mozaikowych, gdzie na jednej działce występują zarówno piaski, jak i ciężkie gliny. Tam, gdzie woda utrzymuje się dłużej, rośliny mogą poradzić sobie z okresem bez deszczu, podczas gdy na lżejszych fragmentach pola plon spada katastrofalnie. Model uśredniający takie warunki prowadzi do zaniżenia faktycznych strat.

Nie chodzi o zupełne odrzucenie narzędzi cyfrowych. Dane meteorologiczne i modele suszy mogą być bardzo pomocne jako wsparcie pracy człowieka. Problem pojawia się wtedy, gdy algorytm staje się jedynym, ostatecznym i niepodważalnym źródłem prawdy, a rolnik traci możliwość rzetelnego przedstawienia swojej sytuacji.

Skutki nieskutecznej aplikacji suszowej dla gospodarstw

Niewiarygodne szacowanie szkód suszowych to nie tylko kwestia statystyki czy błędu systemu. Za każdym protokołem, który zaniża straty, stoją konkretne gospodarstwa, ich płynność finansowa, zdolność do inwestowania i dalszego rozwoju. Nieskuteczna aplikacja suszowa niesie ze sobą szereg konsekwencji, które wykraczają poza samą techniczną dyskusję o algorytmach.

Brak dostępu do pomocy finansowej

Jeżeli aplikacja wykaże zbyt niskie straty lub „brak suszy”, rolnik często automatycznie traci prawo do odszkodowania lub do specjalnych linii kredytowych z dopłatą do oprocentowania. W skrajnych przypadkach różnica kilku punktów procentowych w protokole decyduje o tym, czy gospodarstwo otrzyma wsparcie, czy zostanie pozostawione samo sobie w obliczu spadku plonów o kilkadziesiąt procent.

Ograniczenie zaufania do instytucji państwa

Gdy rzeczywistość w polu ewidentnie nie pokrywa się z wynikami aplikacji, rośnie frustracja i poczucie niesprawiedliwości. Rolnicy tracą zaufanie do państwowych systemów, które miały ich chronić przed skutkami klęsk żywiołowych. Z czasem każda kolejna zapowiedź nowego cyfrowego narzędzia czy programu wsparcia jest przyjmowana z coraz większym sceptycyzmem.

Trudności w planowaniu produkcji rolnej

Ryzyko klimatyczne jest dziś jednym z kluczowych czynników w rolnictwie. Jeśli system szacowania szkód suszowych jest nieprzejrzysty i mało wiarygodny, gospodarstwa mają trudności z racjonalnym planowaniem upraw, inwestycji w nawadnianie czy decyzji o ubezpieczeniach upraw. Brak pewności co do ewentualnego wsparcia w latach ekstremalnie suchych zwiększa ryzyko bankructw, zwłaszcza w mniejszych i średnich gospodarstwach.

Napięcia społeczne między rolnikami

Dodatkowym skutkiem ubocznym są różnice w protokołach suszowych między sąsiednimi gospodarstwami. W jednej wsi jedni rolnicy otrzymują rekompensaty, inni nie – mimo że ich pola leżą w zbliżonych warunkach pogodowych. To rodzi niepotrzebne konflikty i podejrzenia o nierówne traktowanie, nawet jeśli wina leży przede wszystkim po stronie algorytmu i przyjętej metodyki suszy rolniczej.

Jak poprawić system szacowania strat suszowych

Sam fakt istnienia cyfrowej aplikacji suszowej nie jest problemem. Kłopotem jest sposób, w jaki została zaprojektowana i wdrożona oraz brak elastyczności w uwzględnianiu realnych warunków produkcji rolnej. Aby system wsparcia suszowego był sprawiedliwy i skuteczny, potrzebne są zmiany zarówno techniczne, jak i organizacyjne.

Połączenie algorytmu z oceną w terenie

Najbardziej oczywistym kierunkiem zmian jest powrót do modelu hybrydowego: dane meteorologiczne i modele suszy powinny stanowić punkt wyjścia, ale nie jedyne kryterium. W sytuacjach spornych lub na obszarach szczególnie dotkniętych suszą konieczna jest możliwość powołania komisji terenowych, które zweryfikują wyniki aplikacji na miejscu. Rolnik powinien mieć prawo zażądać takiej wizji lokalnej, gdy uważa, że protokół zaniża rzeczywiste straty.

Lepsze odwzorowanie warunków lokalnych

Aby rządowa aplikacja suszowa była bardziej wiarygodna, potrzebne jest zagęszczenie sieci pomiarowej oraz wykorzystanie nowych technologii, takich jak dane satelitarne czy lokalne czujniki wilgotności gleby. Im dokładniej odwzorowane będą różnice między gminami, a nawet poszczególnymi sołectwami, tym mniejsze będzie ryzyko, że całe obszary zostaną uznane za „niesuszone” mimo wyraźnych strat w plonach.

Poprawa użyteczności i wsparcie dla użytkowników

Interfejs aplikacji powinien być dostosowany do realnych potrzeb i kompetencji cyfrowych rolników. Oznacza to:

• czytelny, prosty układ formularzy,
• instrukcje krok po kroku dostępne bezpośrednio w systemie,
• stabilne działanie w okresach wzmożonego ruchu,
• łatwy kontakt z pomocą techniczną.

Dodatkowo konieczne są szkolenia z obsługi aplikacji, prowadzone nie tylko online, ale także stacjonarnie – z udziałem doradców rolniczych, izb rolniczych czy ośrodków doradztwa. Tylko wtedy cyfrowe narzędzie wsparcia suszowego stanie się faktycznie dostępne dla wszystkich grup gospodarstw.

Przejrzyste zasady i realna ścieżka odwoławcza

Każdy system publiczny, który decyduje o przyznaniu lub odmowie wsparcia finansowego, musi opierać się na przejrzystych zasadach. Rolnik powinien dokładnie wiedzieć:

• na podstawie jakich danych wyliczane są straty w aplikacji suszowej,
• jakie progi decydują o przyznaniu pomocy,
• w jaki sposób może skutecznie zakwestionować wynik, jeśli odbiega on od sytuacji w gospodarstwie.

Realna, a nie tylko formalna ścieżka odwoławcza – z możliwością przedstawienia dokumentacji fotograficznej, opinii doradców czy wyników badań – jest warunkiem odzyskania zaufania do całego systemu.

Rządowa aplikacja suszowa może w przyszłości stać się wartościowym elementem nowoczesnej polityki rolnej, ale tylko pod warunkiem, że jej twórcy i decydenci otwarcie przyznają, iż obecny model jest niewystarczający. Dopiero połączenie technologii cyfrowych z wiedzą praktyczną rolników i ekspertów terenowych pozwoli zbudować system szacowania szkód suszowych, który będzie jednocześnie skuteczny, sprawiedliwy i akceptowany przez środowisko rolnicze.